Project Description

In burgerberaden meedenken over oplossen klimaatcrisis

Paul de Jager

Burgerberaden zijn een geweldig instrument bij het oplossen van het klimaatvraagstuk. Bovendien geven ze de democratie een enorme impuls. Dat betoogt Eva Rovers in haar boek ‘Nu is het aan ons, oproep tot echte democratie’.

Koningin Beatrix waarschuwde al in haar Kersttoespraak van 1988 voor de gevolgen van klimaatverandering: “Onze wereld lijdt aan ontbossing, woestijnvorming, vervuiling en vergiftiging van de lucht, bodem en water (…) en stijging van de temperatuur met bedreigende gevolgen, zoals verhoging van de zeespiegel”. Ze concludeerde: “Nu zijn wij mensen zelf ook een bedreiging voor onze planeet geworden”. Dat laatste is een sombere constatering, maar biedt ook de ruimte om iets te doen aan klimaatverandering. Namelijk ons gedrag aanpassen. Maar hoe? Van politici is niet veel te verwachten omdat hun beleving tot aan de volgende verkiezingen loopt, terwijl klimaataanpak om lange adem vraagt. Burgers daarentegen, zijn onafhankelijk, hoeven geen verkiezingen te winnen en hebben geen achterban die hen gijzelt. Mede daardoor kunnen inwoners meer oog hebben voor het gemeenschappelijk belang en het belang van toekomstige generaties. In burgerberaden kunnen ze mee denken, mee praten en mee beslissen over hun toekomst. Zoals dat hoort in een echte democratie. 

Van onderop

De gevolgen van klimaatverandering zien we dagelijks op het nieuws: overstromingen, bosbranden en enorme hitte leveren indringende beelden op. Om het tij te keren moeten we volgens het Planbureau voor de Leefomgeving radicaal breken met onze manier van consumeren en produceren. Dat vraagt om een drastische en breed gedragen inspanning. Met alleen een zak geld, zoals de regering Rutte IV die beschikbaar stelt, komen we er niet. Dat blijkt wel uit de boerenprotesten. Er is een gezamenlijk verhaal nodig. Zo’n verhaal bedenk je als samenleving van onderop, betoogt Eva Rovers. Want onze huidige democratie is daar niet rijp voor. Die vertoont te veel zwakheden, waardoor burgers ook nog hun vertrouwen in de politiek verliezen. Die zwakheden zijn:

  • Nederland wordt niet representatief vertegenwoordigd in het parlement. Daar zitten vooral hoog opgeleide theoretici. 
  • De door de kabinetten Rutte gepredikte marktwerking kent veel verliezers, die zich niet langer vertegenwoordigd voelen door politici.
  • Inwoners hebben weinig invloed op belangrijke veranderingen in hun leefomgeving.
  • De rechtstaat rammelt met als triest dieptepunt het toeslagenschandaal. 
  • Bedrijven kunnen dure lobbyisten betalen om invloed uit te oefenen in politiek Den Haag. Minder bedeelde burgers kunnen dat niet.
  • Belangengroepen kunnen invloed in politieke partijen kopen met donaties. 
  • Ons stemrecht geeft geen inspraak in de keuze van de onderwerpen waar volksvertegenwoordigers over besluiten. 
  • En tenslotte – het is al eerder genoemd- leiden de vierjaarlijkse verkiezingen tot democratische bijziendheid. 

Alternatief

Nadat Eva Rovers de zwakheden van de democratie heeft blootgelegd komt ze met haar alternatief, te weten dat van burgerberaden. Ze functioneren al in tal van landen. Nederland blijft wat dat betreft ver achter. Een goed burgerberaad voldoet volgens haar aan drie criteria:

  1. Het proces moet representatief zijn: de deelnemers zijn geloot en vormen een goede afspiegeling van de samenleving. Dus jong en oud, man en vrouw, hoog en laag opgeleid, autochtoon en allochtoon. 
  2. Het moet deliberatief zijn, dat wil zeggen met voldoende tijd voor gesprekken tussen deelnemers. Bij deliberatie gaat het niet om debat maar om dialoog. 
  3. En het burgerberaad moet reële impact hebben. De overheid moet iets doen met de uitkomsten. 

Ierland

Dat burgerberaden tot concrete resultaten leiden, laat Eva Rovers zien aan de hand van de abortuswetgeving in Ierland. Abortus is een hoogst controversieel onderwerp in het zeer traditioneel katholieke land. Tóch zijn ze er  met behulp van burgerberaden uit gekomen. Min of meer tot verbazing van alle Ieren. Van havenarbeider tot intellectueel en van huismoeder tot technicus deden Ieren mee. Tussen november 2016 en april 2017 kwamen de deelnemers vijf weekenden samen. Ze discussieerden aan tafels van zes deelnemers onder leiding van een gespreksleider die erop toezag dat iedereen zijn of haar zegje kon doen. Politicologen lichtten de wetgeving toe, artsen vertelden wat de wetgeving in de praktijk betekent en ook vrouwen die met abortus te maken hadden gehad kwamen aan het woord. Bijzonder was dat de hele samenleving iets mocht inbrengen. Meer dan 13.000 mensen deden dat ook. Met zorg en inspraak komt de uiteindelijke vraagstelling tot stand en wordt er gestemd over aanbevelingen voor de abortuswetgeving. Deelnemers ervaren het hele proces als een uitputtingsslag, maar zijn tevreden dat het parlement de aanbevelingen serieus neemt. Dat is cruciaal. Eva Rovers concludeert: Na bijna veertig jaar politieke impasse kwamen 99 burgers binnen een half jaar met een weldoordachte oplossing waar de bevolking zich in herkende. 

Verdeling

Nederland kent momenteel het controversiële onderwerp van de klimaataanpak. We moeten als land op zoek naar rechtvaardige manieren om onze uitstoot van broeikasgassen drastisch te verlagen en de biodiversiteit er weer bovenop te helpen. Burgerberaden zouden hier ook uitkomst kunnen bieden. Een lichtpuntje: veel Nederlanders zijn niet verontwaardigd over de maatregelen zelf. Ze zijn verontwaardigd over de onrechtvaardige verdeling ervan.

Klimaatburgerberaad

In 2020 onderzocht een commissie nut en noodzaak van burgerberaden in Nederland. De conclusie: burgerberaden hebben de potentie om burgers beter te betrekken bij het vormgeven en uitvoeren van klimaatbeleid in Nederland. Helaas nam het kabinet Rutte IV de aanbevelingen niet over. Eva Rovers ziet dat burgerberaden in veel andere landen goed functioneren. Nog steeds ziet zij goede kansen voor burgerberaden in Nederland. In grote lijnen zien die er volgens haar als volgt uit: 

  • Een Nederlands klimaatburgerberaad bestaat uit honderd tot honderdvijftig deelnemers die de Nederlandse samenleving weerspiegelen. 
  • De looptijd is ongeveer een half jaar, waarbij de deelnemers eens per maand een weekeind samenkomen. 
  • Parlement en/of de regering geven de opdracht. Het beraad krijgt een duidelijk mandaat en de politiek geeft vooraf publiekelijk aan op welke termijn ze de uitkomst zal behandelen. 
  • Er komt een ruime publiekscampagne, zodat heel Nederland weet dat er een burgerberaad gaat plaatsvinden en waarom. 
  • De vraagstelling moet afgebakend zijn, bijvoorbeeld ‘Hoe zorgen we dat de Nederlandse industrie in 2030 nog uitsluitend duurzame energie gebruikt’? Of: Hoe zorgen we dat de biodiversiteit in ons land zich de komende tien jaar met minimaal 50 procent kan herstellen’? 
  • Een onafhankelijke organisatie voert het burgerberaad uit.
  • Als het proces eenmaal loopt, krijgen de deelnemers evenwichtige en wetenschappelijk onderbouwde informatie aangereikt. 
  • ‘Factcheckers’ helpen om ideeën te controleren en door te rekenen. Een onafhankelijke voorzitter leidt het proces in goede banen. 
  • Vervolgens heeft de Nederlandse politiek de unieke kans om de uitkomsten zo goed mogelijk in te passen in de besluitvorming. 

Het model werkt, ziet Eva Rovers in het buitenland. Wat haar betreft dringt de tijd en moeten we aan de slag!

Paul de Jager, Nijmegen 25-08-2022.

Eva Rovers, Nu is het aan ons, oproep tot echte democratie. Uitgever: De correspondent. 183 blz.