Earth for All: Iedereen aan de slag voor een duurzame toekomst

Paul de Jager

Earth for All, a survival guide for humanity, ofwel De aarde voor ons Allen, een overlevingsgids voor de mensheid. Zo heet het vervolg op het rapport van de Club van Rome uit 1972. Er worden vijf stappen in beschreven, die nodig zijn om de aarde duurzaam te blijven bewonen.

De vijf door Earth for All uitgewerkte stappen van verandering naar een meer duurzame toekomst zijn:
* Een einde maken aan armoede
* Ongelijkheid bestrijden
* Vrouwen betere kansen bieden
* Ons voedselsysteem gezond maken
* Transitie naar duurzame energie bevorderen

Het rapport van de Club van Rome was destijds alarmerend: we konden niet zo door gaan met consumeren. Het rapport bracht de grenzen van de groei in beeld. Want grondstoffen raken op en de aarde raakt vervuild, was de boodschap. Indringende maatregelen waren nodig om het voortbestaan van de mensheid en de natuur te redden. Die krasse maatregelen bleven uit. Daarvoor in de plaats werden binnenbrandjes geblust. Met als gevolg het verder op raken van grondstoffen en een vergaande aantasting van de natuur door de opwarming van de aarde.

Opnieuw zijn er nu een aantal klimaatwetenschappers, economen en IT-specialisten, die aan de bel trekken. Ze vragen (ook weer opnieuw) om kordate en vergaande hervorming van onze wereldeconomie en ons consumptiegedrag. Dat brengt – zo geven ze toe- risico’s met zich mee. Maar een alternatief, zie de huidige klimaatproblematiek, is er volgens hen niet. En ze schetsen een hoopvol toekomstperspectief.

Pijnpunten
De schrijvers van Earth for All noemen een aantal actuele pijnpunten waar de mensheid mee kampt: extreme armoede bij een onevenredig deel van de wereldbevolking, groeiende ongelijkheid tussen arm en rijk, energieproblemen, een bevolking die niet eindeloos door kan blijven groeien en de grenzen die zich aftekenen aan onze materiële groei. Het wringt tussen de wereldeconomie en de aarde die voor grondstoffen moet zorgen. Dat levert flink wat spanning op. Systematische verandering is nodig, binnen enkele tientAllen jaren en niet binnen eeuwen. Het vraagt om een grote inspanning.

Disruptie
De benodigde veranderingen zullen disruptief zijn; ze zullen bestaande verhoudingen grondig overhoop moeten gooien om plaats te maken voor duurzame alternatieven. Herverdeling van inkomen wereldwijd omschrijven de rapporteurs van Earth for All als niet-onderhandelbaar, bijvoorbeeld. De door Earth for All genoemde veranderingen zijn enerzijds heel individueel (minder of anders consumeren), maar anderzijds wordt van regeringen daadkracht verwacht. Hoe dan ook, de mens heeft het ecosysteem uit balans gebracht en kan die ook weer ín balans brengen. Dat is het goede nieuws.

Te weinig
Earth for All schetst twee toekomstscenario’s: die waarin we ‘te weinig, te laat’ doen en die waarin we ‘een grote stap’ zetten. Het scenario van ‘te weinig, te laat’ houdt in dat de mensheid door gaat op de huidige voet. Zeker zullen er duurzame innovaties zijn rond de energiewinning, maar echt veel zal er niet veranderen. Luchtverontreiniging blijft toenemen, net als de opwarming van de aarde, bosbranden en extreme storm en regen. Het gevolg zal groeiende ongelijkheid zijn. Sociale spanningen zullen toenemen. Het vertrouwen in regeringen neemt verder af. De bevolkingsmigratie vanuit warme en arme gebieden blijft groeien. Een stroom van extreme gebeurtenissen wordt het nieuwe normaal.

Grote stap
In het ‘grote stap’-scenario zullen zich ook extreme gebeurtenissen voor doen. Maar wel met een duurzamer resultaat! Zo zal het mandaat van financiële instellingen zoals de Wereldbank dramatisch gaan kiezen voor steun aan groene investeringen. Die investeringen leveren geld op voor educatie, gezondheidszorg en infrastructuur. Een internationale bedrijvenbelasting wordt aangewend voor algemeen belang in plaats van voor aandeelhoudersbelang. Industrieën gaan meer betalen voor het gebruik van grondstoffen en ze worden zwaarder belast voor CO2-uitstoot. Rijkdom wordt evenwichtiger verdeeld tussen arme en rijke landen en binnen landen tussen rijk en arm. Hierdoor zal vertrouwen in overheden groeien en zullen sociale spanningen afnemen. Burgers raken betrokken, laten wantrouwen varen en zijn bereid om te veranderen. Vrouwen krijgen betere kansen en omdat hun welvaart groeide, zijn minder kinderen nodig als oudedagsvoorziening.

Adieu armoede
Extreme armoede is de laatste 50 jaar flink afgenomen, maar nog steeds leeft de halve wereldbevolking in armoede, overlevend van minder dan $4,- per dag. Vreemde kapitaalinvesteringen in arme landen veranderen daar weinig aan. En arme landen betalen meer aan de aflossing van hun schulden aan rijke landen dan dat ze in duurzaamheid investeren. Rijke landen rekenen zich milieutechnisch vaak rijk, door vervuilende industriële processen in arme landen te huisvesten. Nieuwe technieken , waaronder groene technologie, zijn vanwege patenten onbereikbaar voor arme landen.

Nodig is ten eerste het verlichten van de schuldenlast van arme landen. De wetgeving hierover zou duchtig onder de loep genomen moeten worden. Een wereldwijde groene overeenkomst moet toegang tot groene technologie verbreden. En er moet strengere wetgeving komen op de vestiging van vervuilende industrieën in arme landen. Er moet dus geen strikte scheiding zijn tussen (vervuilende) productie en consumptie, maar de rekening van de uitstoot moet in de productprijs worden meegenomen. Groene industrieën moeten zoveel mogelijk beschermd worden. Groene technologie moet zoveel mogelijk gedeeld. Het huidige financiële systeem, dat de huidige status quo in stand houdt, zal op de schop moeten. Er zijn kortom een heel scala van maatregelen nodig om armoede te bestrijden.

Ongelijkheid aanpakken
Landen waar burgers economisch gezien meer gelijkwaardig zijn, functioneren beter. Ze hebben grotere sociale cohesie. Dat laatste is een ingrediënt om lange termijn beslissingen te kunnen nemen die ten goede komen aan velen en niet Alleen aan de ‘happy few’. Earth for All stelt voor om nog progressievere belastingen te gaan innen en bezit zwaarder te belasten. Dat geldt ook voor erfenissen. Ook willen ze dat wereldwijd de macht van vakbonden wordt vergroot, zodat ze goed kunnen opkomen voor hun achterban. Verder vindt Earth for All het belangrijk dat er een stevig sociaal vangnet voor de zwakkeren komt in de tijd van ingrijpende transformatie. Gedacht wordt aan ondermeer een universeel basisinkomen. Vergaande privatisering ten gunste van enkele rijken kan aan banden gelegd worden. Al deze maatregelen zorgen voor breed gedeelde economische zekerheid, meer vertrouwen in de overheid en minder sociale spanningen.

Ongelijkheid aanpakken betekent dat de rijken en machtigen der aarde moeten inleveren. Zijn ze daartoe bereid? Pas als ze inzien dat verregaande ongelijkheid tot grote maatschappelijke instabiliteit leidt, zullen ze overstag gaan. Een gunstig teken is dat de superrijken in de Verenigde Staten al hebben aangedrongen op belastingverhoging voor hen.

Gender gelijkheid
Earth for All pleit voor een eerlijke toedeling van kennis, scholing en geld voor mannen en vrouwen. Dat leidt tot een verbeterde levensstandaard waardoor minder bevolkingsgroei nodig is. Op die manier zou het mogelijk moeten zijn om de groei van de wereldbevolking te stabiliseren op 9 miljard in 2050. Nu is die 8 miljard wereldburgers groot. Vrouwen willen wel graag een betere geboorteplanning, maar zijn daar in de huidige verhoudingen niet toe in staat. Als ze bijvoorbeeld financieel onafhankelijk zijn, kunnen ze gemakkelijker ‘nee’ zeggen tegen de wensen van een man. Hoopgevend is dat steeds meer vrouwen zich laten scholen. Ook goede gezondheidszorg en pensioenaanspraken voor vrouwen dragen bij aan een evenwichtige samenleving, die geringere bevolkingsgroei in de hand werkt.

Verbeterde voedselsituatie
Om de wereld voedsel situatie te verbeteren zal een omvorming van landbouw en veeteelt nodig zijn. Landbouwgrond raakt uitgemergeld door intensieve landbouw, bestrijdingsmiddelen en kunstmestgebruik. Duurzame alternatieven vragen om bredere toepassing. Biodiversiteit vraagt een hoge plaats op de agenda. Voedselopbrengst mag best verder verhoogd worden, maar wel op een duurzame manier.
Ten tweede vraagt ons eetpatroon aandacht: in het rijke westen is overgewicht een probleem. We eten teveel en we eten fabrieksmatig geproduceerd voedsel. Een gezond dieet bestaat uit duurzame landbouwproducten. Overproductie en het doordraaien van voedsel is uit den boze en volstrekt onnodig. Earth for All becijferd dat ruwweg zelfs een derde van al ons geproduceerde voedsel verloren gaat. Dit is laaghangend fruit: daar is meteen winst te behalen waar het gaat om de bestrijding van honger.

Vleesproductie kan drastisch omlaag. Dat is nodig omdat vleesdieren veel water en voedsel vragen dat veel efficiënter ingezet kan worden om direct honger te bestrijden. Extreme hitte door klimaatopwarming zal de voedselprijzen verder doen oplopen. Dat is een extra argument om de klimaatproblematiek serieus op te pakken. De hele voedselketen kortom, zal moeten veranderen van lineair naar circulair en van destructief naar regeneratief. De techniek is er. Nu nog omarming van de noodzaak ervan. Maar onverschilligheid ligt op de loer, net als ingesleten consumentengedrag. Verder hebben boeren beslist financiële hulp nodig bij het omschakelen van hun productieprocessen. Overheden geven miljarden aan landbouwsubsidies. Het geld is er. Het wordt alleen verkeerd, want niet duurzaam ingezet. Actief regeringsbeleid is – om een toepasselijke beeldspraak te gebruiken- broodnodig.

Duurzame energie
Earth for All vraagt om niets minder dan een complete herstructurering van het fundament van alle industriële economieën. Dat betekent zoveel mogelijk stoppen met fossiele brandstof en die vervangen door elektrische oplossingen, wind- en zonne-energie. Ook kan er efficiënter gewerkt worden, bijvoorbeeld door transportbewegingen in de grote steden beter te coördineren. En door de aanleg van meer fietspaden. De consument zal minder moeten gaan consumeren en ook bijvoorbeeld genoegen nemen met een kleinere auto. Verdergaande isolatie van huizen en fabrieken zal minder energie voor verwarming vragen. Door de energiecrisis naar aanleiding van de oorlog in Oekraïne is dit proces al gaande. Warmtepompen en elektrische motoren moeten hun nut gaan bewijzen.
Een barrière vormen de subsidies die nu nog naar fossiele brandstoffen gaan. CO2-uitstoot is nog steeds niet evenredig belast. Wettelijke grenswaarden op uitstoot van schadelijke stoffen liggen vaak hoger dan er uitgestoten wordt. Dat betekent dat die uitstoot ongehinderd verder kan gaan.
Een serieuze injectie van klimaatfinanciering is noodzakelijk, volgens Earth for All.

Nieuwe economie
Onze huidige economie heeft de volgende ontwikkeling doorgemaakt: Het begint met het creëren van markten in de buurt, met kredietverstrekking, verbetering van de infrastructuur en het bevorderen van groei. Dat slaat na verloop van tijd om in overproductie en er wordt minder winst gemaakt. Werkenden gaan van de private sector via toeleverende industrie naar de dienstensector. Investeringen verschuiven naar vastgoed, aandelen en obligaties. Private equity bedrijven komen op en er is versnelde monopolievorming in de tech-industrie. Arbeidscontracten worden steeds losser. De financiële sector gaat de economie domineren. Rijken worden rijker, armen armer.

In de nieuwe economie, die Earth for All voorstaat, verschuift de focus van groei naar welzijn. Dat laatste moet centraal komen te staan. In de donut economie van Kate Raworth wordt een en ander nader uitgewerkt.

Burgerfonds
Concreet stelt Earth for All voor om een burgerfonds in te stellen om geld beter te verdelen in de maatschappij. De waarde van de natuur kan in geld worden uitgedrukt, waardoor die meer zichtbaar wordt. De meest belangrijke vorm van natuurlijk kapitaal wordt de capaciteit van ecosystemen om bij te dragen aan het leven en zichzelf te herstellen. Productie moet in evenwicht gebracht worden met natuurlijke voorraden. Daardoor zal de ecologische voetafdruk aanzienlijk verkleinen en groene groei vergroten.

Earth voor All stelt verder investeringen voor, in strategieën die ongelijkheid, klimaatverandering en andere crises adresseren. Dat betekent een beweging wég van fossiele brandstof en vervuilende agricultuur naar schone energie en een industrie vol hergebruik en inzet van duurzame materialen. Regeringen hebben hierin een belangrijke taak en burgers moeten gaan inzien dat het om hén draait.
Kwijtschelding van schuldenlast van arme landen is al eerder genoemd en hoort zeker thuis in dit rijtje van game changer’. En economische groei wordt niet langer gemeten langs de meetlat van groei, consumptie en productie maar in breed gedeelde welvaart.
De focus van investeringen kan verschuiven van korte termijn winst naar lange termijn investeringen. Geldstromen richten zich op een groene toekomst. Er zou ook meer gedeeld kunnen worden: zaden, kennis van software, lokaal gekweekte groenten. Dit in plaats van alle economische beweging achter een hekwerk van octrooien plaatsen.

Er is dus, volgens Earth for All, meer economie dan alleen rente en aandeelhouderswinst. In het scenario van Earth for All doet iedereen mee maar is ook mede-eigenaar en dus medeverantwoordelijk voor alles wat we als mensen kunnen delen. Earth for All biedt een kans om volwaardig te participeren in de economie en er waarde aan toe te voegen; samen winst te delen en de levensstandaard op aarde breed te verhogen; en door alle duurzame inspanningen er samen voor te zorgen dat de positieve ontwikkelingen blijvend zijn.

De gewenste vernieuwing van ons economische systeem levert volgens Earth for All samenvattend het volgende op:
* Eind aan armoede in één generatie,
* Grotere gelijkheid tussen mensen en landen,
* Gezonde mensen op een gezonde planeet,
* Schone en goedkope energie,
* Frisse lucht,
* Gender gelijkheid,
* Een economie die tegen een stootje kan,
* Stabilisering van de wereldbevolking,
* Een leefbare planeet en een goede toekomst.

Gemakkelijk zal het niet gaan, waarschuwt Earth for All. Als we zo door gaan zullen er disruptieve ontwikkelingen zijn, maar als we veranderingen willen zullen die ook disruptief (moeten) zijn. Earth for All roept tenslotte lezers op om actief te worden voor een beter klimaat, te stemmen op politici die dat ook willen en overal het gesprek aan te gaan over de toekomst van de aarde. Aan het werk dus, iedereen.

Paul de Jager, Nijmegen 09-05-2023.